,,Opi en omi staan in de archieven van Arbeitseinsatz,” zeg ik. ,,Daarin werden gevallen van dwangarbeid bijgehouden.” Mijn opa fronst zijn wenkbrauwen, en tuit zijn lippen zoals ik dat ook vaak doe, en zoals omi dat ook altijd deed. Oma gaat naast hem zitten nadat ze de drie koppen koffie op tafel heeft gezet. Opa pakt zijn kopje gelijk van tafel. ,,Is dat waarom opi in Duitsland was?’’ vraag ik. ,,Geen idee,” antwoordt hij. Hij valt even stil, roert door zijn koffie, en gaat dan verder. ,,Voor zover ik weet is hij via zijn werkgever in de Bremerhaven terechtgekomen. Misschien al wel voor de oorlog. Hij werkte in Rotterdam ook op een kantoor in de haven, dus ja, zo kom je daar dan terecht. Maar dat was geen dwangarbeid.” Oma knikt, ,,Daar heeft hij jouw moeder ook ontmoet, hè?” ,,Ja, gelukkig wel,” zegt hij met een twinkeling in zijn ogen. 

​

​

​

 

​​Ik gooi het melkkuipje dat naast mijn kopje staat half leeg in de koffie. ,,Je hebt ook weleens verteld dat ze na de oorlog in Westerbork hebben gezeten, toch? Hoe zit dat precies?” Opa neemt een slok van zijn koffie. ,,Vlak na de oorlog gingen ze in Duitsland op familiebezoek, maar onderweg zijn ze bij de grenscontroles uit de trein gehaald en in Westerbork gezet - om na te kijken of ze misschien wel fout waren.” Oma kijkt toe terwijl opa aan de sticker die op de afstandsbediening zit plukt. Voor nu besluit ze er niks over te zeggen. ,,Dat is een zwarte bladzijde in de geschiedenis,” zucht opa. ,,Heb je er wel eens naar gevraagd?” vraag ik. ,,Nee, dat kon niet,” hij schudt zijn hoofd. ,,Die verhalen heb ik tussendoor wel eens opgevangen, maar daar werd nooit over gesproken.” Hij zet zijn lege koffiekopje weer op tafel. ,,Heb je nog meer vragen, meissie?”